Click sul titolo per tornare alla copertina Criteri di edizione Il testo latino è riportato integralmente nella forma originale, fatta eccezione per lo svolgimento delle abbreviazioni, la punteggiatura e le maiuscole, adeguati ai sistemi correnti. Le parole in sigla sono svolte tra parentesi tonde, le integrazioni di lettere, sillabe o parole mancanti sono poste fra parentesi quadre, le espunzioni fra parentesi acute. La divisione dell'opuscolo in paragrafi (indicati nei riferimenti col segno: ) è conforme all'originale, ma ad essa è stata premessa una numerazione araba per comodità di richiamo. I titoli dei si trovano generalmente riportati sul margine dei fogli del ms. nella loro sequenza e corrispondenza; di essi però mancano quelli riferiti ai numeri 2-12, 38, 101 e 102, qui suppliti con indicazioni desunte dal contesto di riferimento, chiuse fra parentesi tonde se meramente indicativi, fra parentesi quadre se ricostruiti. Si è evitato di ripetere per ciascuno dei 67, 72, 80 e 97 il titolo che questi riportano sia sul margine che al principio del testo. Viene qui inoltre proposto un indice generale del De flore (v. infra, Parte III) secondo la sequenza numerica dei . Ad evitare incertezze si dà conferma delle letture: primitus ( 8), eorum ( 20), perfectorum ( 84), mentre i termini: cocuntur ( 23), petrosilino ( 43), defeccionem ( 53), capud ( 56), percicis ( 57), salcis ( 96), fricsa ( 98), horidam ( 103) vanno considerati come varianti grafiche e come tali sono inseriti nell'elenco specifico riportato infra, Parte IV. Nella traduzione, in cui la scorrevolezza è stata sacrificata alla massima aderenza al testo medioevale, sono evidenziati in corsivo i termini che non hanno nessun possibile o adeguato corrispettivo nella nostra lingua. De flore dietarum(*) PROLOGUS De IIII humoribus 1) - Corpus
humanum ex IIIIor constat humoribus, ex sanguine scilicet et colera rubea et
colera nigra cum flegmate. Sanguis dominatur in dextero latere sub epate, colera rubea
ibidem; in sinistro vero latere, scilicet in splene, colera nigra. Flegmatis autem una
pars est in capite, alia in vesica, alia in corde. Sanguis est fervidus, humidus, dulcis,
colera r(ubea) amara, viridis, ignea, sicca, colera ni(gra), acida, frigida et sicca,
flegma insipidum, frigidum et hu[m]idum. 2) - Flegma dominatur in pueris cum sanguine usque ad annos XV, inde colera r(ubea) usque ad annos XXVIII; ex inde colera n(igra) usque XLII cum maxima parte sanguinis. Hinc usque ad summam etatem, sicut in pueris, dominatur flegma. 3) - Sanguis facit hominem boni voti, simplicem, modestum, blandum, ylarem, summum et plenum. 4) - Colera r(ubea) facit hominem iracundum, ingeniosum, acutum, levem, audacem, macilentum, plurimum comedentem et cito digerentem. 5) - Colera ni(gra) facit hominem subdolum, iracundum, avarum, timidum, tristem, invidum. 6) - Flegma facit hominem compositum sed pigrum, inter se cogitantem, minus audacem, canos in capite habentem. 7) - Sciendum est, quotiens aliquis supradictorum hu(morum) alios excesserit, nisi a
medico cito subveniatur, oriri non modicam distemperantiam vel egritudinem, sed siquis est
doctus et diligens medicus egrotanti bene succurrere potest. [DE CIBIS ET POTIBUS] 8) - [De frumento] Frumentum omnibus granis laudabilius et temperatius est, calidum enim est in primo
gradu, inter hu(midum) et sic(cum) temperatum, tamen videtur habere divisam naturam. 9) - Granum fractum et simila, si cum lacte coqua[n]tur, sanguinem laudabilem generant et bene nutriunt, nec tamen uti bonum est. 10) - Farina secundum naturam molliciem accipit. Perfecte enim trita bene nutrit,
cito digeritur, non perfecte enim trita non bene nutrit nec cito digeritur. Que vicina est
molliciei nimis calefit et constipat, que longinqua est, e contrario, que mediocris est
laudabilis est et bona. 11) - Ptisanum ex frumenti farina factum ad tussim valet et ad sanguinis fluxum; furfur calorem habet, lavat et mundificat et dissolvit. 12) - Panis calidior est frumento ex quo fit, propter molliciem et excoctionem.
Cuius III formas esse scimus, magnam scilicet et mediam et parvam. Magna medulle plus
habet, corticem duriorem, quod cortex parum nutrit, exsiccat et constipat. Medulla grossa
est et viscosa et inflativa. Panis parvi et subtilis interiora perforat ignis et
humiditatem medulle desiccat. Unde Ypoc(ra)s: panis parvus ac tenuis medulle est pauce,
nutrimenti pauci, eiectio eius tarda, ventrem constipat. 13) - De fermento Fermentum, diversis compositum virtutibus, calorem habet parvum et frigiditatem, unde subtilem habet virtutem extrahendi humores ex interioribus corporis. 14) - De zipullis Zipulle ex farina frumenti cibus grossus est pro viscositate olei et farine, ideo viscosum flegma generat et nocet epati et spleni, et renibus minus tamen nocet si cum melle manducetur. 15) - De frumento assato Frumentum recens assatum igne magis nutrit et ventositatem minus facit, inflativum est in aqua coctum et viscosum generat hu(morem) et rugitum movet; si tamen bene digeritur multum nutrit et membra confortat, propterea dari oportet eis qui magis exercentur laboribus. 16) - De ordeo Ordeum frigidum est et siccum in primo gradu, virtutem habet mundificativam et excolativam, nutrimentum ab inflatione liberum. 17) - De pane ordeaceo Panis ordeaceus f(rigidus) est et siccus, minus nutriens quam panis frumenti et est constipativus. Hic cun unctis dietis debet comedi, ut est caro crassa atque butirum. 18) - De ptisano ex ordeo Ptisanum ex ordeo factum f(rigidum) est et hu(midum) et aqua frigidius. Ptisanum occulos iuvat atque sitientes et acutis febribus laborantes. 19) - De milio Milium f(rigidum) est in primo gra(du), s(iccum) in III°. Panis ex eo factus minimum nec laudabilem generat sanguinem, non est eis utilis qui carnem suam augmentari volunt et pinguescere, sed his solum modo quibus sicut refrigeratio aut confortatio humorum superfluorum desiccatio convenit. 20) - De panico Panicum in forma et materia simile est milio, minus nutrit verumque tamen melius est in aqua coctum, quod fit ita: aut enim ablatis corticibus tantum in aqua coquatur, aut farina eorum bene purgata in aqua similiter coquatur. Quibuscumque modis comedatur aliqua pinguedine indiget. 21) - De fabis Fabe si sunt virides humide sunt atque fl[egm]atice, si vero sicce frigide sunt et sicce et ventose et inflative et ad digerendum dure. Comedentes statim gravedinem capitis sentiunt et fatigationem; fumus enim per membra diffusus et in caput ascendens cerebro nocet et sompnia multa et corrupta inducit. 22) - De menta Menta calida est et sicca in II° gradu. 23) - De fabis magnis et albis Fabe magne et albe nec veteres in aqua cocte laudabiles sunt, si eiecta priori aqua
altera adiungatur et sic coqua[n]tur. Que sine cortice cocuntur minus sunt inflative et
cicius digeruntur; utreque cum pipere et cimino vel aliqua pinguedine. Utiliores sunt
assate, minus ventositatis et inflationis habentes, sed ad digerendum sunt difficiles.
Verumtamen si aqua infundatur post assationem et cum menta, cimino, origano comedantur
duriciem amittunt. 24) - De cicere(1) Cicer al(bum) calidum est in I gra(du), hu(midum) in medio. Niger calidior est
al(bo) et minus hu(midus). Utrumque nutrit, urinam movet, menstrua provocat, sperma auget;
aqua ubi coquitur cum cimino, aneto et cinnamo calefacit, grossos hu(mores) dissolvit,
lapidem renum et vesice frangit. Niger ad hoc fortior est al(bo), albus vero magis
nutribilis. 25) - De lentibus Lentes f(rigide) sunt in II° gra(du), s(icce) in III°, propter hoc melancolicum sanguinem generant. Si vero eas temperare volueris, grandes et nove et coquibiles eligantur et emundentur et in aqua elixentur; qua eiecta, in aqua coquantur et cum aceto condiantur, et origano et menta, pipere et cimino et oleo vel pingui carne recenti. 26) - De robellis, idest geisis Robelle, idest geise, f(rigide) sunt in I gra(du), medie inter sic(cum) et humidum; sine cortice cocte laudabiles sunt nec inflationem aut ventositatem generant; sicut fabe ad usum vero edendi bone sunt in estate et calida regione. Ius ex illis factum valet ad cordis lapsum, ad corizam et ad tussim et ad pectoris dolorem. 27) - De rappis Rappe calide sunt et hu(mide), grossum cibum habentes et spermatis augmentantes et aliquantulum sunt dyuretice. Si coquantur in aqua illaque proiecta, in alia recoquantur cum pingui carne, bene nutriunt, carnem tamen mollem et inflatam generant. 28) - De radice Radix ca(lida) est in III° gra(du), sic(ca) in II°; nutrimentum cuius est durum digestioni et grossum stomachoque nocivum. Est enim laxativa, renes et vesicam de crossis hu(moribus) purgat, urinam provocat, lapidem(2) frangit. Si vero cocta comedatur tussi de hu(midate) facte subvenit. Volentes eam pro vomitu sumere, ante cibum sumant, si propter supplementum secunde et tercie digestionis, post cibum sumatur, minorem agit tunc ventositatem superius ascendentem et cum sua gravitate inferius deponit cibum in locum digestionis et digeritur ut oportet. 29) - De orobis Orobum calidum est in I° gra(du), siccum in II°. 30) - De cepis Cepe calide sunt in IIII[to] gra(du) et sicce pariter, tamen humiditatis quiddam habent, inflationem et dolorem capitis faciu[n]t; oportet eas lacte et aceto condiri. 31) - De alliis Allia calidiora sunt cepis et sicciora, maximum calorem facientia corpori et ac<c>uta sunt. Que si coquantur ardorem amittunt et potiora et(3) meliora sunt quam cibo; cocta magis nutriunt quam cruda, sanitatem custodiunt quia naturalem calorem confortant et digestionem adiuvant. Constipationem ventris habentes et capite dolentes non eis utantur. 32) - De porris Porri ca(lidi) sunt in medio III[o] gra(du), in fine sicci, capitis dolorem faciunt, emorroidas adiuvant, ventositatem intestinorum expellunt. Sive cocti, sive crudi stomacho sunt nocivi quia nervos eius mordent acumine sui, fumus quoque eorum ad caput ascendens visui obstat et facit terribilia sopnia et timorosa nisi prius comedantur lactuce, portulace vel similia a quibus temperies accipiatur. 33) - De caulibus Caulis f(rigidus) et siccus est in I gra(du), turbidum et melancolicum generat sanguinem. Qui dupplex est: quidam est bletis qui vocatur canabia et alius dicitur caulis verus. Alius est hyemalis, alius estivalis. Estivus acutior est hyemali, sed uterque ventrem humectat, urinam provocat. Sic autem temperetur et elixetur cum aqua; qua proiecta, in alia cum pingui carne recoquatur. 34) - De maratro Maratrum calidum est in medio II[o] gra(du), siccum in eodem. 35) - De salvia Salvia calida est et hu(mida). 36) - De pineis Pinee calide sunt in II° gra(du), sicce in eodem. 37) - De spinachis Spinachia f(rigida) et hu(mida) sunt in fine primi gradus. 38) - [De borragine] Borrago calida et hu(mida) est in II° gra(du), habet proprietatem generandi leticiam ut apium. 39) - De atriplice Atriplex f(rigida) est in II° gra(du), hu(mida) in I, parum nutrit, eius enim liquor est aquosus et cito eicitur, illos tamen iuvat qui sunt calide complexionis et sicce. 40) - De malva Malva f(rigida) est in I gradu, hu(mida) in II°. Hec dissolvit flegmones, tussim sedat, asperitatem gutturis et pulmonis lenit si in aqua cum pinguedine coquatur. 41) - De lactuca Lactuca f(rigida) est in II° gra(du) et hu(mida), herbis tamen omnibus nutribilior est; sanguis quem generat obtimus est, sitim mitigat, sopnum provocat; sive cocta sive cruda melior est modo nascens quam nata. 42) - De portulaca Portulaca f(rigida) est in III° gra(du), hu(mida) in II°. Illis valet qui sunt calide nature. Valet ad intensionem stomachi et matricis, vesice et renum morsionem; calorem et febrium acumen extinguit, stomachum confortat et intestina, et purgat nata vulnera in vesica, sanguinis fluxum undecumque fluat constringit. 43) - De petrosilino Petroselinum ca(lidum) est et s(iccum) in III° gradu, ideoque duriciei est incidens, urinam et menstrua provocat, ventositatem et inflationem dissolvit, renum dolorem ac vesice placat, poros corporis aperit et rarificat hu(mores) - attenuatos cum urina et sudore proicit -, purgat sanguinem, os stomachi aperit et maxime elixatum epatis vulnera mundificat, eorum opilationem aperit et apostemata eorum curat, maxime qui sunt in renibus, et ventositatem colerice passionis dissolvit. 44) - De cerofolio Cerofolium ca(lidum) est in III° gra(du), sic(cum) in II[o]; potui datum cum mellicrato urinam provocat et menstrua, lateris dolorem, renum et vesice placat, ventris solutionem de grossa ventositate mitigat, stomachi ventositatem et omne viscosum dissolvit et ventositatem grossam. 45) - De ruta Ruta domestica ca(lida) est et s(icca) in III° gradu, silvestris in IIIIto. 46) - De pastinaca Blactra idest pastinaca ca(lida) est et s(icca) in III° gra(du), hu(mida) in medio primi. 47) - De cucurbita Cucurbita f(rigida) et hu(mida) est in II[o] gra(du). 48) - De blita Blita calida est et s(icca) in primo gradu. 49) - De sparago Sparagus similiter f(rigidus) est et s(iccus) in I° gra(du). 50) - De aneto Anetum calidum est in fine II[o] gra(du), s(iccum) in III°. 51) - De apio Apium ca(lidum) est in III° gra(du), ventositatem dissolvit, urinam et menstrua provocat, co[n]stipationem splenis vel epatis aperit, sed tamen capitis dolorem gignit. 52) - De cucumeribus et citrolis Cucumeres et citroli f(rigidi) sunt et hu(midi) in II° gra(du). Calorem et sitim extingunt, urinam provocant, sed citroli frigidiores sunt et aliquantulum stiptici. 53) - De fungis Fungi f(rigidi) et hu(midi) sunt, ad digerendum duri et multam comesti angustiam in ore stomachi et gravitatem usque ad defeccionem et melancoliam generant. 54) - De ficubus Ficus ca(lide) sunt in I° gra(du), virides hu(mide) sunt in II° gra(du), sicce inter hu(midum) et sic(cum) sunt temperate. Mediocriter nutriunt, bonum sanguinem generant, cito digeruntur, tussientes adiuvant, pectori, pulmoni, vesice et renibus munditiam provocant, sepe tamen et multum comedentes pediculis habundant. 55) - De moris Mora f(rigida) sunt in II° gra(du), hu(mida) in III°. Si bene matura sunt, solubilia sunt, inmatura stiptica et f(rigida) sunt et sicca et stomacho calido et hu(mido) utilia. 56) - De prunis et cerasis Pruna et cerasa frigida sunt in I° gra(du), hu(mida) in II°. Acida frigidiora sunt
et solubiliora, calorem naturalem extingunt. Dulcia solubiliora sunt, sicca minus solvunt
quam recentia. Si ante cibum sumantur et post vinum vetus et obtimum bibatur non nocent. 57) - De percicis Persica f(rigida) sunt et hu(mida) in II° gra(du), flegma generant, sed que facile ab osse separantur et tenere sunt substantie cicius digeruntur; hec quoque ante cibum sunt comedenda et obtimo vino conficienda. 58) - De citoniis Citonia f(rigida) sunt et sicca in I° gra(du), sed sunt stiptica et stomachi
calorem confortantia; ante cibum comesta constipant, post cibum solvunt. 59) - De pomis Poma f(rigida) sunt et sicca et stomachi calorem confortantia, inmatura stiptica sunt et ad digerendum dura. Acida sunt frigidiora, dulcia vel odorifera inter calidum et f(rigidum) sunt mediocria, stomaticos cardiacos confortantia, sed tamen ante cibum minus sunt utilia, post cibum enim sunt sumenda. 60) - De malagranatis Malagranata f(rigida) sunt, in humiditate et siccitate mediocria. Acida frigidiora sunt, coleram n(igram) extingunt, stomachum et epar confortant. Grana si sicca sint, solutioni ventris contraria [sunt], humores curant colericos. Grana si fuerint(4) in ora tussientes ex calore adiuvant. Dulcia inter calidum et f(rigidum) sunt temperata et sunt humida. 61) - De mespilis Mespila f(rigida) sunt et humida in I gra(du), acida tamen siccis sunt priores, flegma generant, sequentes coleram extingunt. 62) - De nucibus Nuces calide sunt et hu(mide) in II° gra(du); recentes minus sunt calide, cortex
interior subtilis parum est constipativus. 63) - De avellanis Avellane calide sunt et sicce, dure ad digerendum et stomacho sunt gravissime, sed multum nutritive. Qui ante cibum eas comedunt securi sunt ne eis venenum noceat. Si cum ficu[bu]s manducentur valent contra morsus scorpionum. 64) - De amigdalis Amigdale inter calidum et hu(midum), f(rigidum) et s(iccum) sunt temperate, adiuvant pulmonem et mundificant cum sint colative, mediocriter nutriunt, cum ficubus siccis comeste sunt solubiles. Quedam sunt amare et magis colative, pectus mundant, constipationem epatis ac splenis aperiunt, urinam provocant. 65) - De castaneis Castane[e] inter f(rigidum) et c(alidum) sunt temperate et in II° gra(du) sicce, inflative sunt et ad digerendum dure, sed multum nutriunt. 66) - De dactilis Dactili bene maturi calidi sunt et hu(midi), satis nutriunt et solutivi sunt, non maturi sunt stiptici et stomac(hi) confortativi. 67) - De uvis Uve dividuntur in duo: est que prope acerba, non matura, est matura et dulcis; que matura est calida est et humida; que vero acida est frigida est in IIIIto gra(du), sicca in II°. Dulces et mature multo meliores sunt; si pellem exteriorem habent non tenuem et intus multum humide, solubiliores sunt. 68) - De uvis passis Uve passe naturaliter sunt tales quales sunt ille unde fuerunt, sed calidiores et
nutribiliores sunt, pectus et pulmonem adiuvant. Albe leniter nutriunt, facile nutriuntur,
venas perforant et urinam provocant. Nigre sunt dure digestionis sed stomachum confortant,
tamen si bene digeruntur multum nutriunt. 69) - De olivis Olivarum duo sunt genera, una enim oleum emittit, altera aquam olei. Redditura oleum magis nutritiva est; aquam reddit[ur]a confortat stomachum, precipue cum aceto comesta, matura tamen calida est, inmatura frigida. 70) - De oleo Oleum recens, ab olivis novis, nigris et maturis quod emanat, calidum est et
hu(midum) mediocriter, stomachum mollit et mediocriter humectat, cito in coleram
transducitur. 71) - De melle Mel calidum est et s(iccum) in II° gra(du), et frigidis et flegmaticis et senibus congruum, bonum enim sanguinem generat, calorem naturalem confortat. Colericis et iuvenibus non congruit: coleram r(ubeam) generat et colericos morbos et acutos maxime in estate. In his enim corporibus prius in colera[m] r(ubeam) quam in sanguinem mutatur. Colativum est et laxativum, acutum quoque, unde sitim facit; multum comedentes fastidientes facit et vomentes. 72) - De sale Sal calidum est in II° gra(du), siccum in III°. Salis duo sunt genera, unum metallinum et aliud marinum. Metallinum laudabilius est quia caret lapidibus et est clarum et equale et est fortius marino. Marinum est vel si sit ex lacubus quos salinas vocamus vel ex aqua maris cocta sole estivo; quod melius si sit candidum. Utrumque mundificat, desiccat superfluitatem putridorum hu(morum) et grossorum, humiditatem naturalem conservat, poros cutis claudit, condimentum dat cibis. 73) - De eruca Eruca calida est in I° gra(du), sicca in II°; colericis et sanguineis non convenit, frigidis naturaliter convenit quia eorum vim digestivam adiuvat, ventrem humectat. 74) - De pipere Piper calidum est et sic(cum) in IIIIto gra(du), frigidum et hu(midum) habentibus stomachum valet, et pectus et pulmonem de viscoso flegmate mundat, ventositatem et inflationem aufert, urinam provocat. 75) - De sinapi Sinapis ca(lida) est et s(icca) in medio IIII[to] gra(du), stomachum de grossis hu(moribus) mundificat. 76) - De cimino Ciminum calidum est in III° gra(du), siccum in II°; ventositatem dissolvit, dolorem et tortionem ventris placat. 77) - De aceto Acetum f(rigidum) est in I° gra(du), s(iccum) in III°, unde sue propter frigiditatis debilitationem corpus velociter perforat usque ad loca remota; dissolutivum est et extenuantem. 78) - De carne Omnis caro ca(lida) est et hu(mida) et nutribilis et sanguinis generativa, sed tamen
alia plus, alia minus. 79) - De edulina Edulina est temperata et bonum sanguinem generat, bene nutrit. 80) - De caprina Caprina caro malum sanguinem generat et melancolicum. 81) - De bovina Bovina caro multum est nutritiva et grossa et ad digerendum dura et melancoliam generat. 82) - De vitulina Vitulina caro temperata est bonumque sanguinem generat et sicut agnina et edulina annualis temperata, ita et vitulina. Est enim regula generalis: ex humida natus matre, in adolescentia propter nimiam humiditatem tum etatis tum matris, inlaudabilis est, e converso in sicca matre. 83) - De arietibus Arietes iuvenes minus sunt hu(midi) et viscosi et meliorem sanguinem generant quam
oves. 84) - De carne castratorum Caro castratorum cito digeritur et melius nutrit. 85) - De anatibus et anseribus Anates et anseres calide sunt et humide et malorum humorum generative. 86) - De carne silvestri Omnis caro silvestris inlaudabilis est, melancolici sanguinis generativa; quibus
tamen melior est capreolina et leporina. 87) - De capite Caput cibus grossus est et multum nutritivus et ad digerendum durus. 88) - De cerebro Cerebrum hu(midum) est et fastidiosum, medulla similiter. 89) - De pedibus et mamillis et testiculis Pedes et aures atque labra ad digerendum facilia. 90) - De epate Epar bonum sanguinem generat et bene nutrit sed male digeritur. 91) - De splene Splen malum generat sanguinem. 92) - De renibus Renes similiter. 93) - De carne [volatilium] Caro volatilium facilior est ad digerendum et laudabilior carne quadrupedum. 94) - De avibus communiter et primo de gallina Gallina excedit omnia volatilia et fasiani et starni et pulli et perdices. 95) - De frixis Omnem frixum ca(lidum) est et siccum ac desiccantem, sed cum aceto factum valet
stomacho flegmatico atque defecto. 96) - De piscibus recentibus Pisces recentes fri(gidi) sunt et hu(midi), universaliter flegma generantes, sed tamen in mari nascentes vel in aquis salcis parum sunt calidi. In petrosis vero nascentes omnibus aliis sunt laudabiliores, maxime in magno flumine claro atque currenti versantes. Isti enim pisces habent carnes teneras, non viscosas, digestibiles, bonum sanguinem generantes, iuvenibus et calidis convenientes et positis in calidis et estivis locis et ab egritudine exeuntibus. 97) - De piscibus lacuum Pisces in lacubus nascentes aut lutosis aquis sive fetidis et turbidis et multum
quietis, pessimi sunt valde. 98) - De ovis Ova galline meliora sunt ovis ceterarum omnium et post illa ova perdicum atque
starnorum, si tamen recentia sint. Vetera quoque facta in calido loco minime sana sunt.
Anserina, anetina, strucionina dura sunt et indigestibilia. 99) - De caseo Caseus vetus et siccus vel nimis salsus pessimus omnium, sitim facit et dolorem capitis et constipationem epatis et lapidem in renibus. 100) - De butiro Butirum temperatum est in ca(lido) et hu(mido), valens ad pectoris et pulmonis purgationem. Si vero in his locis apostema fuerit butyrum cum melle maturescit. 101) - [De lacte] Lac universaliter f(rigidum) et hu(midum) est, coagulatum vero siccum. 102) - [De vino] Vinum recens ca(lidum) est in primo gra(du). Vetus transiens ad VII annos ca(lidum)
in IIII[to] gra(du). Mediocre a duobus annis ad IIIIor ca(lidum) est
in secundo gra(du). 103) - De aqua Aqua f(rigida) et hu(mida) est naturaliter. Aqua alia sapida alia insipida. Sapida
alia calida, alia non. Calida bona est ad bibendum sicut de fontibus orientalibus inest
lucida, lenis, nullius odoris, cito calescens et cito frigescens, stomachum non gravans
sed refrigidans et humectans et cito eicitur. Huic secunda(7)
est que est inter estivum orientalem et estivum occidentalem posita, cuius fons dicitur
septentrionalis. Aqua fluens de montibus super petram, clarissimam arenam fortiter
currens, post has tenet priorem gradum sanitatis; in hyeme enim sunt calide et in estate
frigide. 104) - De nive Nix et glacies, si de aqua bona fiat, laudabilis est, sed illa melior est que super petram et mundam terram cadit. Que super metallinos et fetentes cadit terras omnino cavenda est. 105) - De aqua salsa Aqua salsa ventrem mollit, sepe bibita ventrem constipat, corpus desiccat,
pruriginem et scabiem generat, sed ydropicos et frigidos iuvat; picea et sulphurea
similiter. Aluminosa refrigerat ed desiccat. Nitrea ventrem solvit. De metallo f(e)r(re)o
sumpta constipat, membra confortat, de metallo eris humiditati stomachi subvenit, de
metallo argenti frigidat ac desiccat. 106) - De turbida aqua Si turbita sic sit aqua, mica tum de pane fiat in illa, si aluminosa, cum dulci vino
commisceatur, si corrupta, cum odorifero, si salsa, cum ordei farina et bis vel ter
coletur. Si quis frequenter aquam bibit non evadit percussionem viscerum saltim in
senectute futura; nec sitibundus post sopnum bibat eam frequenter nec ieiunus. N O T E (*) Opusculum quod in codice, ut supra dictum est, sign. num. 119 apud Universitatis Complutensis Bibl. Madriti, ad ff. 134v-139v invenitur. (1) Verbum cicer non solum genus neutrum sed etiam masculinum in hoc articulo exhibet. (2) In Constantini Africani opera, quae Particulares diete inscribitur, ad v. radix similis articulus invenitur, in quo contra verbum libidinem, quod in hoc loco scriptum est, verbum lapides legitur. Verum in praesenti articulo verbum libidinem suprascriptis litteris emendatum videtur, sed non ita ut plane in quam novam lectionem reducendum sit appareat. Forsan scriba verbum lapidem illic reficere intendebat ideoque a nobis ut aptius accipiendum est. (3) Verborum potiora et, incerta lectio. (4) Verbi incerta lectio. (5) Verbi incerta lectio. (6) In hoc articulo verborum dietarii, provideant, lacerati et videntur, lectio incerta est. (7) Verbi lectio alio verbo, in albo spatio desuper scripto, explicatur. |